Časno novinarstvo: Kako su sarajevski mediji tokom rata pisali o zločinu u Kazanima

Analiza Žurnala pokazuje da su novinari Oslobođenja i Dana pisali o zločinima nad Srbima u Sarajevu u vrijeme kada je to bilo najopasnije. Tekstovi novinara Dana upozoravali su na likvidacije u Kazanima mjesecima prije nego je Mušan Topalović Caco uhapšen.

Na Kazanima iznad Sarajeva je 26. oktobra odata počast Srbima ubijenim u Sarajevu tokom rata u Bosni i Hercegovini i na kratko vrijeme ponovo otvorena rasprava o zločinima koje je počinio Mušan Topalović Caco. Nas je zanimalo da li se i šta o Cacinim zločinima nad Srbima pisalo u sarajevskim medijima tokom rata.

Arhiva Oslobođenja i Dana koju nam je srdačno ustupio Infobiro sarajevskog Mediacentra pokazuje da su novinari ovih medija i tada upozoravali na zločine.

Na naslovnoj stranici ratnog Oslobođenja 24. oktobra objavljen je kratki tekst o saopštenju Izvršnog odbora okruga Sarajevo. U tekstu “Kriminalu se mora stati ukraj”, novinari prenose riječi načelnika Centra službi bezbjednosti Munira Alibabića kako je kriminal u Sarajevu dostigao kritičnu tačku.

“Od 1. septembra u porastu su djela prevare a nakon toga dolaze teške krađe, krađe i ubistva. Radnici CSB pronašli su izvršioce šest ubistava, a među njima se nalaze i počinioci ubistava porodice Krajišnik, oko čega se prije izvjesnog vremena digla velika bura”, pisalo je tada Oslobođenje.

“Načelnik CSB Sarajevo je rekao da pripadnici dvije sarajevske brigade i dalje vrše teror nad civilnim stanovništvom. ‘Ima nezakonitog odvođenja ljudi, maltretiranja, sve do ubistava. Tome se mora stati u kraj’, rekao je Alibabić, a treba pomoći organima Armije BiH koji još nisu osposobljeni da stanu u kraj nekim kriminalcima iz svojih redova”, piše u izdanju Oslobođenja objavljenom nekoliko dana prije hapšenja Mušana Topalovića Cace.

Zakon na ulicama Sarajeva

Oslobođenje je 26. oktobra prenijelo riječi novog premijera Republike BiH Harisa Silajdžića koji je najavio veću ličnu i imovinsku sigurnost građana.

Već narednog dana na naslovnoj stranici Oslobođenja pojavio se veliki naslov “Zakon na ulicama Sarajeva”. U tekstu se navodi kako su smijenjeni Mušan Topalović Caco, komandant Desete brdske brigade i Ramiz Delalić Ćelo, zamjenik komandanda Devete motorizovane brigade. Oslobođenje opisuje smjene i hapšenja Topalovića i Delalića te prenosi saopštenja zvaničnik. U komentaru Mirko Šagolj opisuje razliku između heroja i odmetnika.

Dan poslije, u četvrtak 28. oktobra Oslobođenje je imalo naslov “Bolno sređivanje države”, sa nadnaslovom “Akcija Armije BiH i MUP-a u Sarajevu protiv kriminalaca u Armiji BiH”.

“Zajednička efektna akcija Armije BiH i MUP-a provedena 26. oktobra protiv nekih pripadnika Devete motorizovane i Desete brdske brigade Armije BiH koji su se bavili kriminalnim radnjama bio je dobro isplaniran. Sa više mjesta u Sarajevu privedeno je 530 pripadnika ovih brigada, od kojih su 102 zadržana u pritvoru i prema njima će biti poduzeta istraga. Nažalost, 18 lica je ubijeno, među njima osam civila”, donosi Oslobođenje na početku teksta.

Ovaj dnevni list prenosi kako je Mušan Topalović Caco usmrćen nakon što se predao a potom saslušan nakon čega je pokušao pobjeći iz automobila. Ministar unutrašnjih poslova Bakir Alispahić izjavio je za Oslobođenje kako je “čašu prelilo pljačkanje preduzeća ‘Pokop’” koju su učinili pripadnici ovih jedinica te oduzimanje dva vozila UNPROFOR-a.

“Pljačkaši su pljačkali šta su stigli, odvodili građane i maltretirali ih, neke ubijali, represivno se ponašali prema stranim novinarima a nisu štedjeli ni UNPROFOR”, piše Oslobođenje i dodaje kako je dugo planirana akcija završena zauzimanjem baza Topalovića i Delelića u kojima su pronađeni građani koje su njih dvojica priveli kao taoce.

List također navodi kako građani Sarajeva “lakše dišu i vraćena im je vjera u pravnu državu”.

Na drugoj strani ovog oktobarskog izdanja Oslobođenja Gojko Berić u svojoj kolumni kritikuje ratno Predsjedništvo i Vladu jer su toliko dugo tolerisali Topalovića i Delalića. Navodi kako su Sarajlije odahnule a vlasti ubrale poen.

“Ali građani će jednoga dana zahtijevati da im se kaže ko je i zašto u političkom vrhu tako dugo tolerisao bezvlašće i ‘unutrašnji teror’, pri čemu kriminal nije jedini oblik tog terora”, piše Berić i dodaje kako su strane agencije prenijele da je smjena i hapšenje Delalića i Topalovića bio uslov Harisa Silajdžića da postane premijer.

Na četvrtoj strani istog izdanja Oslobođenje također piše o Topaloviću. Ovaj put prenose saopštenje policije o smrti policajaca koji su trebali privesti Topalovića.

“Svirepoj likvidaciji prisustvovali su i mnogobrojni stanari okolnih zgrada koje je, prije toga, Mušan Topalović nasilu izveo iz njihovih stanova da bi mu poslužili kao živi štit”, piše Oslobođenje i navodi kako tek treba da se provede istraga o smrti tri vojnika Armije BiH koji su pronađeni dalje od Topalovićeve baze, “kao i druge okolnosti vezane za zločine koje su počinili Mušan Topalović Caco i njegove pristalice”.

Cijela četvrta i peta strana posvećene su hapšenju Topalovića i Delalića. Zanimljiva je anketa među Sarajlijama na petoj strani sa naslovom “Lakše se diše”. Svi koji su učestvovali u anketi osudili su ponašanje dvojice “odmetnika”, i pozdravili njihovo hapšenje. Anketa pokazuje i to da Topalović baš i nije birao koga će odvoditi i žrtvovati. Penzioner koji je stanovao u blizini Cacine baze je rekao kako je njegova cijela familija sa olakšanjem prihvatila vijest o privođenju.

“Jer, ja sam u tim okršajima, pošto stanujem u blizini Komande Desete brdske, bio živi štit zajedno sa ostalim građanima koji su se tu zadesili”, prenosi Oslobođenje u anketi.

I 29. oktobra 1993. godine Oslobođenje na naslovnoj stranici donose tekst o Topalovićevom ubistvu. U tekstu “Temeljac pravne države”, Oslobođenje prenosi saopštenje Vrhovne komande Oružanih snaga Republike BiH. Nakon detaljnog opisa pokušaja bijega i ubistva Topalovića, nabrajaju se njegovi zločini.

“Gotovo da nema zločina kojeg Topalović i grupa ljudi kojom se okružio nisu počinili. Ljudi su odvođeni na kopanje neposredno do četničkih rovova. Pojedinci, posebno vlasnici privatnih i ugostiteljskih objekata su kidnapovani i ucjenjivani, a mnogi su i ubijeni. Caco je sa svojim ljudima vršio i silovanja. Tako je potvrđeno da je lično silovao žene i djevojke, čak i pripadnice svoje brigade. Postoje indicije da je Caco vršio i odmazdu nad civilnim stanovništvom, te sa ljudima koji su sa njime neposredno radili pljačkao prehrambene i artikle građevinskog materijala, krao automobile i druga motorna vozila”, pisalo je Oslobođenje.

“U zoni odgovornosti Desete brdske brigade, kojom je komandovao Mušan Topalović Caco, na zvjerski način je likvidirano više desetina građana svih nacionalnosti. Samo u šumi Gaj pronađeno je tridesetak ubijenih a potom spaljenih žrtava od kojih je 17 i identifikovano. Pored ovih, još 26 građana koji su stanovali na ovom području vode se kao nestali. Između ostalih, na svirep način su likvidirani Goran Simić, Marina Nevstrujev, Nenad Lojović, Džemo Švrakić, Slavko Starović, Božidar Šljivić…”, objavilo je Oslobođenje u velikom teksto u Cacinim zločinima u Sarajevu.

Strah sarajevskih Srba

Ratno izdanje magazina Dani među prvima je pisalo o zločinima Mušana Topalovića odnosno zločinima nad Srbima u Sarajevu. U izdanju od 29. januara 1993. godine Dani na tri stranice donose tekst o stradanju i položaju Srba u Sarajevu.

Bivši vlasnik i urednik Dana Senad Pećanin u tekstu spominje i Cacu kada govori o Srbima u Sarajevu koji “kao i ostali, u širokom luku zaobilaze mjesta na kojima Cacini momci obična hvataju ‘dobrovoljce’ za kopanje rovova”.

Dani prenose kako je zvanično utvrđeno 22 slučaja u kojima je ubijeno 39 lica.

“U svim slučajevima radi se o licima srpske nacionalnosti, samo u dva slučaja poznat je izvršilac krivičnog djela”, pišu Dani u dijelu teksta gdje se navodi kako je u dva slučaja poznat izvršilac a u jednom od njih je to pripadnik Armije BiH.

Više od osam mjeseci prije hapšenje Topalovića i Delalića Dani su upozoravali na velikom broju Srba koji su odvedeni iz Sarajeva i nisu se vratili. Dio teksta prenosimo u cjelosti.

“A strah kojeg su lišeni Muslimani i Hrvati jest onaj koji potiče od užasne mogućnosti da vas, samo zato što ste Srbin, neki naoružani ljudi odvedu iz vlastitog stana, reda za vodu ili radnog mjesta i da se više nikada ne vratite. Broj takvih slučajeva se penje već na desetine, a o njima se, nažalost, javno malo govori. Zanimljivo je da se među samim Srbima sve takve informacije veoma brzo saznaju i razmjenjuju, ali da zbog straha od posljedica javnog iznošenja takvih primjera čak i pojedinci iz starih, uglednih, sarajevskih srpskih porodica odbijaju da govore. Kada se prikupe saznanja samo o nekim od zločina, onda sveprisutni strah postaje lako razumljiv.”

Dani u nastavku teksta nabrajaju pojedinačno slučajeve ubijenih Srba u Sarajevu uz navođenje imena ubica gdje je to poznato.

“Veliku pažnju i uznemirenja građana Sarajeva izazvalo je ubistvo građanina Sarajeva Josipa Gogale, Slovenca porijeklom, koje je počinila organizovana grupa pripadnika Armije Bosne i Hercegovine iz sastava Šeste brdske brigade, na isteku prošle godine. Ono što se u javnosti malo zna, a prema nezvaničnim informacijama dobijenim u Vojnoj policiji Armije Bosne i Hercegovine, građanin Gogala je ubijen prevashodno u cilju prikrivanja tragova o prethodnom ubistvo jednog građanina srpske nacionalnosti, koje je izvršila ista grupa, a kojeg su odveli upravo iz stana ubijenog Gogale”, pisali su dani u januaru 1993. godine.

Dani su u istom broj objavili intervju sa Miodragom Simovićem, tadašnjim potpredsjednikom Vlade i između ostalog predsjednikom Državne komisije za kontrolu postupanja pripadnika Oružanih snaga.

Simović je rekao kako je od 60 posto predstavki koje se odnose na eventualno nezakonito lišenje slobode, njih 90 posto se odnosi na Srbe. Na jasno pitanje Dana “da li ste imali prijava o ubistvima građana srpske nacionalnosti?”, Simović je potvrdio da je takvih slučajeva bilo ali i da su neki od izvršilaca već odgovarali za ubistva.

U svom 13. broju iz maja 1993. godine Dani su objavili intervju sa Mušanom Topalovićem Cacom. Senad Pećanin je u nadnaslovu uz ime sagovornika napisao “strah i trepet”. Pećanin navodi kako je razgovarao sa Cacom nakon dugo vremena u kojem niko od novinara Dana “nije smio otići”, da napravi intervju sa njim.

Ovaj neugodni intervju počeo je pitanjem “znaš li koliko je narod u gradu strah od tebe?”, na šta je Caco odgovorio:

“Ma nije, strah je samo smradove… Preko veze sredili radne obaveze, dobijaju humanitarnu i ništa ne rade. Nisam ja mjesecima nikog kupio. Ali, jednom, zima je bila, moji borci po deset i više sati na položajima, hrane nije bilo, malo riže… I kad se vratimo sa položaja, mi opet na kopanje rovova. Puklo mi je kad mi se iznureni borac onesvijestio i spržio se na vatri kako je pao. Siđem u grad – kafići puni, svi nekakve akreditacije. Pa za koga se mi borimo?”, odgovorio je Topalović.

Zanimljiva je anketa objavljena u Danima početkom juna 1993. godine. Na pitanje “kog pripadnika Armije ili borca najviše cijenite?”, samo tri posto Sarajlija je odgovorilo da je to Caco. Najpopularniji su tada bili Stjepan Šiber, Jovan Divjak i Sefer Halilović. Caco je bio u donjem dijelu spiska.

U novogodišnjem izdanju Dana od 29. decembra 1993. godine, kada je Caco već bio mrtav, pojavio se veliki tekst “Prva sarajevska deblokada”, o Delaliću i Topaloviću. Tekst istražuje Cacinu biografiju te spominje kako ga je žena napustila.

“Kasnije, u vrijeme kada je nestajanje Srba iz starog dijela grada postalo masovna pojava, konstruisana je priča da je prva Topalovićeva žena bila Srpkinja i da je nakon njenog odlaska on postao izrazito srbofobičan. Takvo pojednostavljivanje, koje u sebi ima tendenciju da se priča objasni epičnom matricom, nema osnova, ako ništa onda utoliko što je prva Topalovićeva žena bila Muslimanka”, pišu Dani.

U ovom tekstu se spominju i Kazani.

“Nezvanično se moglo saznati da je broj ljudi koji se vode kao nestali, nažalost, mnogo veći i da su do sada pronađene tri masovne grobnice civila iz Sarajeva i to u šumi Gaj, Kazanima na Boguševcu i ispod tunela na Darivi”, pisali su Dani.

Pred sam kraja rata u BiH, u oktobru 1995. godine Dani su objavili intervju sa Ramizom Delalićem Ćelom. Nekoliko pitanja odnosilo se na njegov odnos sa Cacom, koga je Delalić cijenio kao borca, navodi se u intervjuu. Jedno od pitanja odnosilo se i na Cacinu odgovornost za zločine počinjene na Kazanima. Delalić je imao zanimljiv odgovor.

“Pa, ja ako bih to odobravao, ako je to istina, i ja bih bio isti. Ja to ne odobravam. U mojoj se brigadi nijedno ubistvo nije desilo nad civilnim stanovništvom”, rekao je tada Delalić.