Lekcija o fašističkoj NDH: Kad Sputnjik spinuje po Srbiji, a udžbenici tretiraju NDH izvan konteksta

Iako lekcija traje 36 minuta i detaljno objašnjava višedecenijski istorijat hrvatskog jezika kroz pet razdoblja, mediji su se uglavnom dotakli 19. i 20. minuta emisije u kojem je objašnjena upotreba hrvatskog jezika i pravopisa za vreme Drugog svetskog rata i fašističke kvislinške Nezavisne države Hrvatske (1941 – 1945).

Osuda ove lekcije prvo se pojavila na društvenim mrežama, a pojedini korisnici su na Youtube postavili celu emisiju sa RTV2. Prva medijska objava usledila je 14. maja, kada je beogradska podružnica ruskog Sputnjika u jutarnje vesti uvrstila i tekst „Skandal na javnom servisu Vojvodine: Uče decu da se najpravilnije govorilo u vreme NDH“. Uz vest, postavljen je i video koji je ubrzo uklonjen zbog kršenja autorskih prava.

Sputnjik je preneo da je u okviru lekcije navedeno da se tokom NDH „vodila briga o čistoći i pravilnoj javnoj upotrebi hrvatskog jezika i pravopisa“, te da su „uklanjane iz hrvatskog jezika nepotrebne reči stranog porekla, posebno srbizmi, a stvarane su nove reči“.

Skandal oko nepostojeće formulacije

Međutim u onlajn lekciji koje je objavljena na RTV2 formulacija „posebno srbizmi“ ne postoji i glasi činjenično drugačije: „Što se tiče sljedećega razdoblja, koje je trajalo od 1941. do 1945. godine, u tome razdoblju o Hrvatskoj govorimo kao o Nezavisnoj državi Hrvatskoj, koja je u tome vremenu vodila brigu o čistoći i pravilnoj javnoj uporabi hrvatskoga jezika i pravopisa. Naime, tada je unutar države NDH postojao Hrvatski državni ured za jezik, koji je provodio jezičnu čistoću, poznatu pod nazivom ’purizam’. Što je bio zapravo cilj tog Hrvatskoga državnog ureda za jezik, odnosno što jest to jezično čistunstvo, jezični purizam? To je zapravo pokušaj i težnja da se uklone čim više riječi stranoga podrijetla iz hrvatskoga jezika, a da se tvore nove riječi u hrvatskome jeziku, koje će biti u skladu sa normama hrvatskoga jezika“.

Gotovo da nema tabloida i tabloidnih portala koji nisu preneli pisanje Sputnjika, a neki od njih pokušali su i da dodatno rastumače lekciju istorije hrvatskog jezika sa RTV 2. Tako je portal espreso.rs, uz naslov Skandalčina na TV Vojvodina, pažnju posvetio i zabrinutim korisnicima društvenih mreža koji su „pomahnitalo počeli da postavljaju pitanja oko sadržaja teksta za osmi razred, kako je sporan“.

Espreso, ali i poneki tabloid, zatražili su komentar Ministarstva prosvete iz kog im je odgovoreno da, kao i u nekim drugim istorijskim periodima razvoja jezika kod drugih naroda i u istoriji Hrvatske „postoji razdoblje NDH kao istorijska činjenica koja se ne veliča već pominje u određenom istorijskom kontekstu“.

„U odobrenom programu i udžbeniku se navodi da postoji III istorijsko razdoblje koje traje od 1941. do 1945. u vreme postojanja NDH. U skladu sa tom nastavnom jedinicom u udžbeniku za Hrvatski jezik za 8. razred postoji sadržaj koji je u upotrebi i odobren od strane Zavoda za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja“, naveli su iz Ministarstva, uz skeniran deo iz udžbenika Hrvatska krijesnica 8 u kojoj na 14. strani piše maltene isto što je objavljeno i na slajdu u onlajn emisiji.

Iz Ministarstva su otišli korak dalje i stali u odbranu profesorke koja je održala onlajn čas, uz obrazloženje da snimak sa RTV2 „jasno dokazuje da nastavnik ni na koji način nije interpretirao ili zloupotrebio istorijsku činjenicu, već se držao propisanog programa nastave i učenja i koristio odobren udžbenik, te da se izvučeni iz konteksta ovakvi slajdovi mogu posmatrati kao pokušaj umanjenja značaja i napora Ministarstva prosvete da obezbedi adekvatan pristup obrazovanja na jezicima manjina i u vreme vanrednog stanja“.

Nakon što su Sputnjikovu vest o navodnom uklanjanju srbizama iz hrvatskog jezika od reči do reči preneli tabloidi, pa čak i portal Nova.rs, 14. maja u popodnevnim satima počelo je prebacivanje odgovornisti sa jednih na druge. Najpre je to učinila Radio-televizija Vojvodine, iz koje su naveli „da je čas istorije hrvatskog jezika s pravom izazvao gnev javnosti, ali da RTV nije odgovoran za izbor i sadržaj udžbenika“.

„Menadžment i urednički kolegijum Radio televizije Vojvodina saopštavaju da je RTV sprovodila precizno dogovoreni plan emitovanja školske nastave na jezicima nacionalnih manjina, a na zahtev Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, te da nikako nije odgovorna za sadržaj tog programa“, piše u saopštenju.

Kako je za VOICE potvrđeno u RTV-u, to praktično znači da je pokrajinski javni medijski servis samo snimao emisije sa nastavnicima hrvatskog jezika u školama koje je odredilo Hrvatsko nacionalno vijeće u dogovoru sa Ministarstvom prosvete, te je RTV2 praktično samo emitovao snimljene sadržaje.

„Smatramo da je čas koji je emitovan 11. maja, za učenike 8. razreda na hrvatskom jeziku, s pravom izazvao gnev javnosti, u delu u kome se pominje istorija hrvatskog jezika u vreme NDH i naglašavamo da su podaci i način na koji su izneti apsolutno u suprotnosti sa programskom i uređivačkom politikom RTV“, piše u saopštenju.

Kad se ministar, pokrajina i RTV peru od odgovornosti 

Zatim je reagovao ministar prosvete Mladen Šarčević koji je u saopštenju prebacio odgovornost na Pokrajinsku vladu „u čijoj je nadležnosti odobravanje udžbenika za pripadnike nacionalnih manjina“, te najavio da će u narednoj školskoj godini biti povučen iz upotrebe u Srbiji udžbenik Hrvatska krijesnica 8.

Šarčević je naveo da po Zakonu o udžbenicima “ministar može da reaguje” i da, “kada greška promakne telima nadležnim za odobravanje udžbenika, može da povuče udžbenik iz Kataloga odobrenih udžbenika, što će biti i urađeno” u slučaju spornog udžbenika hrvatskog jezika.

Ministar je rekao da je u Zavodu za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja inicirao formiranje sektora koji se “bavi predmetima od nacionalnog značaja, kako ne bismo imali ovakve situacije”. Time je praktično demantovao stav koji su nadležni u njegovom ministarstvu zauzeli nekoliko sati ranije zbog iste stvari.

Ubrzo se od Šarčevića ogradio i Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje, propise, upravu i nacionalne manjine iz kog su saopštili da oni „nisu sprovodili postupak odobravanja udžbenika Hrvatska krijesnica 8, iz kojeg je preuzet sporni sadržaj“.

“Ne želimo da ova neprijatna epizoda umanji značaj napora uloženih u realizaciju programa nastave na daljinu na jezicima nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica, u okviru koje je do 11. maja emitovano 1.713 časova na mađarskom, albanskom, bosanskom, rumunskom, rusinskom, slovačkom, bugarskom i hrvatskom jeziku”, navodi se u saopštenju i dodaje da nadležni organi AP Vojvodine „podržavaju postupak povlačenja spornog udžbenika iz upotrebe“.

HNV ni reči o izostanku vrednosnog suda o NDH 

Konačno, reagovalo je i Hrvatsko nacionalno vijeće, iz kog su ocenili „da je hrvatska zajednica u Srbiji ponovo, na žalost, izložena interpretativnom teroru na način da su pojedini sadržaji medijskih natpisa, ne samo izvučeni iz konteksta, nego čak i neistiniti“.

„Prva objavljena vest bila je delimično tačna, dok se u svakoj sledećoj ponešto dodalo da bi se na kraju ispostavilo kako hrvatska zajednica u Srbiji veliča NDH, a srpski jezik se izvrgava ruglu. Klasično medijsko spinovanje kojem smo na žalost često svjedoci“, napisala je u saopštenju predsednica HNV-a Jasna Vojnić.

Uz napomenu da je lekcija proizašla iz nastavnog programa koji je obrađen u udžbeniku Hrvatskog jezika za 8. razred, a koji je odobren od nadležnih institucija Srbije, Vojnić je navela da je neizostavan deo programa učenja jednog jezika i učenje istorije njegovog nastanka i razvoja, te da bi izostavljanje bilo kog istorijskog razdoblja predstavljalo veliki propust i materijalnu grešku.

„Imajući to u vidu, ovakve medijske optužbe vrlo vjerovatno nemaju za cilj nastavu na hrvatskom jeziku, nego, bojimo se, nešto sasvim drugo“, navela je Vojnić i pozvala institucije u Srbiji da, ne samo osude  negativno i netačno medijsko predstavljanje hrvatske zajednice u Srbiji, nego da uzmu hrvatsku zajednicu u zaštitu, a medijski konačno započnu da promovišu pozitivne procese i postignuća kojih je u toj zajednici daleko više.

Jasna Vojnić, međutim, nije objasnila zbog čega je iz lekcije izostao vrednosni sud o fašističkoj NDH. Lekcija inače obiluje i drugim i istorijsko i lingvistički spornim detaljima, koji zaslužuju analizu drugačije vrste.

Iako su objavom lažne vesti izazvali niz neprimerenih reakcija čitalaca, političara, ali i ostalih medija, u Sputnjiku su se nakon saopštenja ministra Šarčevića pohvalili kako su prvi objavili vest na osnovu koje je ministar najavio povlačenje „udžbenika koji se odnosi na istoriju hrvatskog jezika u vreme NDH, a koji je korišćen u programu nastave na daljinu RTV“.