Dezinformacije o ruskoj invaziji na Ukrajinu koje su se širile u Jugoistočnoj Evropi

Ubrzo nakon što je započela invazija Rusije na Ukrajinu, svjetskim, ali i regionalnim medijima i društvenim mrežama počele su se pojavljivati dezinformacije te su tako uslijedili netačni navodi, dekontekstualizirane i montirane fotografije i videa, a SEE Check, regionalna organizacija za provjeru činjenica u Jugoistočnoj Evropi – koju čine web stranice Raskrinkavanje.ba, Raskrinkavanje.me, Faktograf.hr, Raskrikavanje.rs, Fakenews Tragač i Razkrinkavanje.si – objavila je izvještaj o dezinformacijskim narativima vezanim za rat.

Od službenog početka ruske invazije, odnosno od 24. februara, navedene redakcije okupljene u mreži SEE Check, prikupile su podatke do 15. aprila ove godine te objavile ukupno 171 članak o ratu u Ukrajini.

Prvi rezultat zajedničkog rada bio je regionalni izvještaj nazvan “Uživo blog: Dezinformacije o ratu u Ukrajini” u kojem ove organizacije provjeravaju tvrdnje o ratu u Ukrajini a koje se pojavljuju u regionalnim medijima, na društvenim mrežama te u izjavama zvaničnika.

Najznačajniji takvi dezinformativni narativi objedinjeni su u izvještaju SEE Checka pod nazivom „Dezinformativni narativi i trendovi o ruskoj invaziji koji su uočeni u Jugoistočnoj Evropi”.

Prema ovom izvještaju navodi se da prije nego je započela ruska invazija, nekoliko portala iz regije je pisalo o tome da je već započela, a Raskrinkavanje.ba je pisao o nekoliko takvih slučajeva kada su već proglasili “početak rata u Ukrajini”.

Prije nego što je započela invazija, ukupno 30 medija u regiji je pisalo o tome da je “Ukrajina napala Rusiju i uništila objekt na granici na teritoriji Rusije”, a tu informaciju je 21. februara prvobitno objavila Ruska federalna služba sigurnosti FSB putem Ruske novinske agencije RIA. Kako je istražio Raskrinkavanje.ba, iako je Ukrajina negirala odgovornost za granatiranje te optužila Rusiju za širenje lažnih vijesti, ovih 30 web stranica je objavilo samo rusku stranu priče.

Nakon službenog početka ruske invazije, neki mediji su s druge strane otvoreno stali na stranu ruske ratne propagande, promovišući tvrdnje ruskog predsjednika Vladimira Putina o “specijalnoj vojnoj operaciji”.

Mediji, koji su otvoreno stali na stranu ruske ratne propagande, također su promovisali Putinove izjave o “denacifikaciji” Ukrajine i one o “sprečavanje genocida u Donbasu”, a pisali su i o “odbrani Rusije od Zapada i prijetnje NATO-a”. Takve narative, prema izvještaju mreže SEE Check, iznose većinom ruske institucije i njihovi službenici, ali i “razni analitičari i stručnjaci”. Prema istraživanju Raskrinkavanje.ba, čak su postojali navodi i da je Rusija spriječila NATO od započinjanja Trećeg svjetskog rata.

Portal Pravda također je objavila članak u kojem se navodi da je Rusija napala NATO, odnosno centar NATO-a u Ukrajini, iako vojni kompleks u Yarovivu nije u vlasništvu NATO-a već ukrajinske vojske, kako su utvrdili u Raskrinkavanje.ba.

Lažne i nikad dokazane tvrdnje o “američkim biolaboratorijima u Ukrajini” šire se godinama, a otkako je započeo rat u ovoj zemlji pojavili su se napisi da su ustvari ti laboratoriji prava meta ruskog napada. Ove tvrdnje predstavljaju dio propagandnog narativa koji dolazi iz službene Rusije i to potvrđuje i činjenica da je 27. februara 2022. službena Facebook stranica Ambasade Ruske Federacije u Bosni i Hercegovini objavila između ostalog navod o “američkim biolaboratorijama za uništavanje ruskog naroda na genetskom nivou“, kako piše Raskrinkavanje.ba.

Jedan od primjera ruske propagande je i informacija koju je na srpskom jeziku objavio Sputnjik u kojem je netačno navedeno da “dok su Velika Britanija ili Njemačka za sankcije Rusiji zbog invazije na Ukrajinu, francuski predsjednik Emmanuel Macron je za dijalog”. Kako Raskrinkavanje.ba piše, Macron se također zalaže za sankcije Rusiji.

Sputnjik je 1. marta objavio i netačne informacije u kojima tvrdi da su “ukrajinski nacionalisti zarobili dvadesetak vozila Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju u Ukrajini (OEBS)”. Takve dezinformacije dolaze i s društvenih mreža, a primjer je snimka kolone vojnih vozila u čijem naslovu na Facebooku stoji da se “EU i Engleska uključuju u rat”. Raskrinkavanje.ba je utvrdio da ove tvrdnje nisu istinite, a zaključeno je da takve dezinformacije imaju za cilj uvesti razdor među zapadnim saveznicima i diskreditirati Ukrajince.

Tokom prvog mjeseca ruske invazije aktuelne su bile i netačne informacije o predsjedniku Ukrajine Volodimiru Zelenskom te je jedna od takvih bila i da je Zelenski navodno pobjegao u London, što je Raskrinkavanje.ba ocijenio kao lažnu vijest.

Kako se navodi u izvještaju SEE Checka, takođe s ciljem diskreditiranja Zelenskog pojavila se fotografija na kojoj ukrajinski predsjednik navodno drži dres s nacističkim obilježjima, za koju su Raskrinkavanje.ba i Raskrinkavanje.me utvrdili da je fotošopirana.

U februaru 2022. na društvenim mrežama se pojavio i video navodnog “novog modela neuništivog ruskog oklopnog aviona”. U stvarnosti, kako su otkrili Raskrinkavanje.ba i Raskrinkavanje.me, video prikazuje scene iz kompjuterske video igrice Arma 3.

S druge strane, Facebook stranica portala Vijesti (.com) objavila je video na kojem se navodno vidi rušenje ruskog vojnog aviona iznad Kijeva neidentifikovanim oružjem. Kako se kasnije saznalo, video ne prikazuje “nebo nad Kijevom”, već takođe scene iz videoigre Arma 3, u kojima su vojni sukobi prikazani na vrlo realističan način uz razne simulacije.

Fotografija ranjene Ukrajinke prekrivene zavojima na ulicama Chugueva jedna je od fotografija koja se najviše dijelila na mrežama ali i u medijima širom svijeta i regije. Međutim, mnoge web stranice u regiji tvrdile su da ova fotografija predstavlja “propagandu Zapada”, te da je zapravo snimljena 2018. nakon eksplozije plinske boce. Međutim, Raskrinkavanje.ba i Raskrikavanje.rs utvrdili su da ovi navodi nisu tačni i da je fotografija autentična i aktuelna.

Mnogi mediji u regiji objavili su, ili podijelili, dezinformacije kojima se nastojala povezati situacija u Ukrajini sa zemljama regije čime je izazvan strah u javnosti. Prva lokalizacija sukoba u Ukrajini dogodila se prije službenog početka ruske invazije, kada je web stranica iz BiH pod nazivom Politički 21. februara 2022. objavila članak u kojem se tvrdi da je Putin rekao da se “u Ukrajini provodi genocid, kao što je to bilo u BiH”. Ovaj članak i izjava poslužili su kao osnova za mnoge članke, kolumne i mišljenja regionalnih medija u narednim danima. U međuvremenu je Raskrinkavanje utvrdilo da Putin to nije rekao.

Takođe, postoje i proukrajinski netačni narativi, koji prema izvještaju SEE Checka, uglavnom nastaju spontano na društvenim mrežama i odnose se na podizanje morala ukrajinske vojske, ali i civila.

Tako je na stranici Dnevnog avaza 27. februara 2022. godine objavljen tekst pod naslovom “Hrabra djevojka iz Ukrajine poručila ruskom vojniku: Vrati se u svoju zemlju”, a koji sadrži i video za koji je otkriveno da je zapravo snimljen u Palestini prije 10 godina.

Društvenim mrežama i web stranicama širom svijeta proširio se video o pilotu ukrajinske vojske, koji je nazvan “Duh Kijeva”, i koji je navodno oborio nekoliko ruskih aviona. Još uvijek nema potvrde je li ovaj pilot stvaran, ali je jasno da jedan od videa nije autentičan, već da je nastao u video igrici Digital Combat Simulator World.