Ministarstvo kulture i informisanja Srbije relativizuje napade na umjetnike

Uz najavu tužbe dramskog pisca Nebojše Romčevića, etiketiranje Filipa Švarma kao „štetočine“ od koje nikakva medijska strategija neće napraviti intelektualno poštenog i moralno odgovornog novinara, Ministarstvo je odlučilo da politički i ideološki usmjeri umjetnike i novinare.

Dejan Kožul, dopisnik tjednika „Novosti“ i „Federalne televizije“ upozorava na spornost saopštenja kojim Sektor za savremeno stvaralaštvo i kreativnu industriju ohrabruje Asocijaciju Nezavisna kulturna scena Srbije, Udruženje likovnih umetnika Srbije i Savez udruženja likovnih umetnika Vojvodine na selekciju istorijskih događaja kojima se bave.

Saopštenje u kojem ministarstvo ohrabruje pomenuta udruženja, a posebno ULUS, da nastave inovativne naučno-istraživačke radove na temu istorije, navodeći da će njihovu posebnu podršku dobiti u slučaju da se „upuste u istraživanje genocida nad srpskim narodom u dvadesetom veku i stradanja srpskog naroda u BiH, Hrvatskoj i na KiM devedesetih godina“ – prema mišljenju Kožula – predstavlja instrukcije za izvidnicu koju su pred ratove devedesetih činili kulturni djelatnici na čelu sa Srpskom akademijom nauka i umjetnosti (SANU).

„Ponašanje Ministarstva kulture i trenutnog vršioca dužnosti ministra za kulturu, Vladana Vukosavljevića, iznenađenje je samo za neupućene. U njegovim istupima, ali i odlukama postoji kontinuitet koji je omeđen nečim što se zove Strategija razvoja kulture za period od 2020. do 2029. godine. U njoj se definiše srpski državni i nacionalni interes koji nije ništa drugo nego nastavak politike velike Srbije, ali u okvirima u kojima je to dozvoljeno. Tako se ponašao i prije nego je postavljen na čelo Ministarstva kulture. Podsjetimo, 2014. godine Vladan Vukosavljević je bio na čelu Sekretarijata za kulturu grada Beograda kad je odlučeno da Oktobarski salon, manifestacija sa više od 50 godina tradicije, postaje bijenale pod izlikom štednje novca. Ono što je smetalo je navodno veliki broj inostranih autora, kao i novac koji se davao stranim kustosima jer Srbija valjda ima dovoljno autora i kustosa pa ne mora da angažuje strane“, rekao je Kožul za Mediacentar Sarajevo.

Gorko bi se našalio ako bi rekao da svako polazi od sopstvene vizure i da vidi ono što želi da vidi a što je slično njegovoj predožbi svijeta, kaže Dinko Gruhonjić, docent Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu.

„Trakavica od saopštenja je njihova cenzura umetnosti. Iz određenih istorijskih perioda različitih totalitarizama i autoritarizama znamo šta znači kada državno ministarstvo kulture daje svoje komentare na umetnost i to je klasični primer nagoveštaja jednog totalitarnog društva, a ne samo autoritarnog”, kaže Gruhonjić za Mediacentar Sarajevo, definišući vizuru ministarstva kulture i informisanja kao izvjesnu cenzuru umjetnosti.

„Sem ako se smatra da je militantni nacionalizam jedina tradicija koju građani Srbije treba da poštuju a svi ostali koji iskaču treba da se pokriju ušima, volio bih da ministar objasni šta to znači autošovinizam i ko može da odredi te propozicije“, dodaje.

S obzirom na to da ga je prethodni ministar Ivan Tasovac napao kao osvedočenog srpskog izdajnika dok je bio predsjednik stručne komisije za elektronske medije, Gruhonjić pretpostavlja da ni novi ministar neće uspjeti da dokaže predsjedniku Aleksandru Vučiću da zaslužuje još jedan mandat i da se tako upiše u istoriju beščašća ministarstva kulture i informisanja.

 „Izložba koja nije smela biti otvorena“

Nakon napada na izložbu „Imali su oko tebe taj neki sjaj“, policija čija je stanica pedesetak metara od galerije obavila je uviđaj. Umetnička galerija Stara kapetanija u drugoj prostoriji otvorila je jednovečernju izložbu Sanje Klisarić „Time Lapses. Formation. Flow“. Anita Bunčić iz Galerije Stara kapetanija kaže da je izložbi nakon napada na prethodnu prisustvovalo četrdesetak ljudi i da je scena bila apokaliptična. Bunčić je rekla kako se iz jedne prostorije još uvijek mogao namirisati suzavac, dok u drugoj prostoriji umjetnica koja je postavila svoju izložbu nije krila zadovoljstvo što izložba ipak nije otkazana i što umjetnost time pobjeđuje.

Na upad sa suzavcem i huligansko ponašanje ministarstvo kulture i informisanja reagovalo je 15. oktobra saopštenjem kojim istovremeno osuđuje i izložbu koja je napadnuta. Proglašava izložbu „patologijom i devijacijom svesti, a ne umetnosti u bilo kom njenom obliku“ koja „s punim pravom izaziva negativne komentare većeg dela javnosti“. Navodeći da ovo društvo i dalje ume da razlikuje dobro i zlo i da će postojati dok to bude umelo, ministarstvo zaključuje da izbjegavanje potencijalnih situacija ovog i sličnog tipa ne zahtijeva tek poštovanje zakonskih normi, već i poštovanje „opšteprihvaćenih moralnih načela“.

Na to su reagovali iz Asocijacije Nezavisna kulturna scena Srbije, Udruženje likovnih umetnika Srbije i Savez udruženja likovnih umetnika Vojvodine osuđujući saopštenje koje je ministarstvo kulture i informisanja objavilo. U narednom saopštenju, 16. oktobra, Ministarstvo kulture i informisanja označilo je članove tog udruženja kao pojedince „autošovinističke provenijencije“, a Asocijaciju Nezavisna kulturna scena Srbije (ANKSS) kao „kvazikulturnu“. Skupu koji je ispred Umetničkog paviljona „Cvijeta Zuzorić“ održan 18. oktobra i kome je prisustvovalo više od 100 građana i članova tih udruženja obratila se Milica Pekić, članica Upravnog odobra ANKSS. Pekić je podsjetila da organizacija koju je ministarstvo prozvalo „kvazikulturnom“ u svom članstvu ima 75 umjetničkih organizacija iz Srbije u kojima radi 2000 visokoobrazovanih savremenih stvaralaca.

„Mi zahtevamo javnu osudu ovakvih stavova koji su skandalozni i antiustavni“, poručila je Pekić. Tanja Ostojić, samostalna likovna umetnica osudila je vandalski čin u galeriji Stara kapetanija, ocjenjujući saopštenja ministarstva ponižavanjem svih struka i izlaganjem prijetnjama. Ona smatra da je potrebno zajedničko usaglašavanje strategije za kulturu pozorišnih, filmskih, muzičkih, likovnih i drugih stvaralaca.

Da li biste to prikazali svojoj deci?

Pozivajući grupu psihologa i psihijatara da javno kažu da li bi „crteže s prizorima unakažene dece prikazivali svojoj deci, odnosno da li bih ih držali na zidovima u svojim stanovima i radnim prostorima“, ministarstvo poništava u potpunosti svrhu izložbe u jednom galerijskom prostoru. Uzgred, formira utisak da je izložba uručena poštom na gotovo svaku adresu u Srbiji, ili postavljena u stanovima i radnim prostorima uposlenih u ministarstvu. Uz to, ministarstvo optužuje grupu psihologa i psihijatara da ima supervizore koji im možda ne bi dozvolili da objave spisak kolokvijalnih izraza koji se mogu i smiju koristiti u govoru ili književnom izrazu. Govorom ili književnim izrazom ministarstvo smatra saopštenja koja je objavilo, poredeći ih sa djelima Dostojevskog, Šekspira, Andrića i drugih.

Braneći ekskluzivitet svog prava na kritiku umjetničkog stvaralaštva, ministarstvo kulture i informisanja postavlja se kao meritum poveznice sintaktičkog i semiotičkog značenja vizelnih elemenata u kompoziciji stripa. Ukratko, za njih nije sporna veza dva verbalna vizuelna elementa: riječi „kenjkavac“ i rečenice: „bebac koji mnogo kenja pa dobije sekirom u glavu“, već samo crtež koji čine beba, sjekira i krv. Drugim riječima, rad koji nije bio uništen nakon upada huligana na izložbu sporan je – u pismu osude te izložbe i tog upada – ministarstvu kulture i informisanja.

Marko Somborac, autor čiji je rad navodni motiv napada na izložbu i razlog konsterniranja ministarstva kulture i informisanja tvrdi da je grupa autora već krenula u nove projekte.

„Huligani i sablažnjujući nisu ni svesni sta su napravili. U ovom duhu biće izložbe i tribine i izdanja, reprinti i nove stvari kao reakcija, možda i neki festivali crnog humora. Naredne aktivnosti biće u Centru za kulturnu dekontaminaciju 26. oktobra i u Novom Sadu, 11. novembra“, rekao je Somborac za Mediacentar Sarajevo. Na pitanje da li izložbe koje planiraju mogu biti postavljene na ulici, trgu, otvorenom javnom prostoru, Somborac kaže: “što da ne, naravno – uz obezbeđenje”.

Dušan Petričić, karikaturista i urednik rubrike „Kibicfenster“ u sedmičnom listu „NIN“ za Mediacentar Sarajevo tvrdi da je za moguće promjene najvažnije da umjetnici razumiju da su baš oni ti koji moraju da razumiju šta se upravo događa. Ocjenjujući situaciju u Srbiji kao ludilo, upitan da to ovog puta objasni riječima, Petričić kaže: „Mislim da karikatura sama po sebi više nije dovoljna. Treba i rečima i prisustvom i protestima i svim mogućim načinima. Šta treba posebno reći? U poslednjih devet godina, uz sve što je prethodno vodilo ka ovome, ja sam od onih koji smatra da ovo, ovako što nam se događa, bar unutar mera mog života se nije događalo. Ne sumnjam da je toga bilo, i svi znamo da je bilo i sa prethodnom i sa onom prethodnom – to jest, ovom istom vlasti – ali mere, granice koje su ovog puta pređene su nezamislive, i to je najopasnije“.

Govoreći o načinu vladavine u Srbiji, Petričić kaže da vlast vrlo namjerno, vrlo organizovano i vrlo planski dovodi društvo na ovakav nivo jer tako misli da najbolje vlada, dodajući: „Uz sve lopovluke, uz sve laži kojima se bave, krađe, marifetluke, manifestacije svih mogućih ludila, ja na vrh svega stavljam jedno određenje a to je totalna i neprimerena neodgovornost“.

Izdašnost izazova slobode

Ministarstvo je 20. oktobra „okončalo polemiku o ovoj temi” napisom „Izazovi slobode“ objavljenim na portalu www.kultura.gov.rs zadržavajući pravo na mišljenje da „crteži iskasapljenih, sadistički mučenih i ubijenih beba, nisu ni umetnost ni kultura ni moral“.

To pravo crpe iz ’činjenice’ da „izdašno, revnosno i često jedino u državi finansira veliki broj projekata iz oblasti savremenog stvaralaštva“ te „potpuno poštuje umetničke slobode i pravo svakog da na artistički artikulisan ili na bilo koji način koji ume i može prikazuje svoj pogled na svet“.

O toj izdašnosti i revnosti najbolje svjedoči komentar koji je ministarstvo kulture i informisanja objavilo 17. oktobra. U komentaru na intervju koji je Jelena Trivan, direktorica Filmskog centra Srbije dala „za jedne dnevne novine“, navedeno je da budžet FCS ima najzapaženije mjesto u budžetu Srbije. Pozicija tog najzapaženijeg mjesta u pejzažu javnih finansija može se opisati ovako: Budžet FSC, spram bruto domaćeg proizvoda koji projicira Ministarstvo finansija za tekuću godinu, u odnosu je 1:4797.

O zapaženosti šireg problema statusa samostalnih umjetnika i uslova umjetničke produkcije mnogo svjedoči izložba „NEĆU MOŽE, HOĆU MORA“ u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“. Referenca je sporni član 64 Zakona o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje kojim se predviđa da lokalne samouprave „mogu“, čime se ne stavljaju u obavezujući položaj da „moraju“, uplaćivati doprinose samostalnim umetnicima koji žive na njihovoj teritoriji“. U narednom periodu, o tim izazovima biće riječi u debatno-istraživačkom programu „Ka horizontalnosti u umetnosti“ koji je pokrenulo Udruženje likovnih umetnika Srbije.

Vahida Ramujkić, zamjenica predsjednika Upravnog odbora ULUS-a u razgovoru za Mediacentar najavila je da će u fokusu tog programa biti razumijevanje umjetnosti kao društvene djelatnosti koja treba da doprinosi prosperitetu društva.

„Umetnik bi trebalo da se razume kao društveni delatnik, neko ko treba da bude obezbeđen od državnih institucija za obavljanje svoje delatnosti na kvalitetan način. Status samostalnog umetnika se izgubio, srozao i gura se sve više na tržište kroz kreativne industrije i stihijsko prepuštanje tržištu, jer ne postoji više uređenje kojim bi se obezbedili društveni interesi“, rekla je Ramujkić. Ona vjeruje da bi umjetnici mogli učiniti mnogo više ukoliko bi država pokazala spremnost da finansijski pomogne i uključi ih u rad lokalnih zajednica, uređenja javnog prostora, kako bi se to objedinilo kao problem raznih društvenih grupacija koje su na neki način zapostavljene.