Koncerti, slave i utakmice za preuranjenu političku promociju

Do početka predizborne kampanje u Bosni i Hercegovini (BiH), predstavnici političkih partija, kandidati za članove Predsjedništva, državnog, entitetskih i kantonalnih parlamenata, održali su stotine tribina, stranačkih konvencija, iskoristili kulturne i sportske događaje da se pojave na njima, razgovaraju sa građanima, ali i da se uslikaju za medije i odgovore na pitanja novinarkama i novinarima.

Sa tih su se skupova slala nova i podsjećalo na nekadašnja predizborna obećanja, obračunavalo sa političkim protivnicima, govorilo o oporavku privrede i poljoprivrede, intezivirani su javni radovi koje su mahom otvarali državni i lokalni visokopozicionirani zvaničnici, najčešće oni koji su na nekoj od lista za predstojeće izbore. Među novootvorenim objektima je mjesto našla čak i jedna benzinska pumpa. Mediji su izjave i fotografije sa ovih skupova prenosili bez ocjene da je riječ o “sivoj zoni” Izbornog zakona BiH koju političari već godinama vješto koriste i predizbornu kampanju počnu mjesecima prije zvanične.

Bosanskohercegovački političari prošetali su mjesecima prije početka zvanične predizborne kampanje kroz većinu gradova u BIH, slavile su se slave, pozdravljali učesnici regata, organizovani koncerti, rješavala se pitanja mladih, penzionera i ugroženih kategorija, obilato koristili javni resursi. Pored svega mediji u Bosni i Hercegovini, izuzimajući izvještaje nevladinih organizacija sa kojih su informisali, nisu skretali pažnju javnosti da je riječ o preuranjenoj kampanji  kroz koju političke stranke vješto šalju svoje predizborne poruke mjesecima prije nego što bi to trebali početi da rade.

Izborne nepravilnosti

Do Opštih izbora u Bosni i Hercegovini za koje je zvanična izborna kampanja počela 2. septembra ostalo je manje od mjesec. Prema definiciji u Izbornom zakonu BiH izborna kampanja ”podrazumijeva radnje i postupke u periodu utvrđenom Izbornim zakonom BiH u kojem politički subjekti na zakonom utvrđen način upoznaje birače i javnost sa svojim programom i kandidatima za predstojeće izbore.”

Prije zvaničnog početka izborne kampanje, a od dana raspisivanja izbora, zabranjeno je vođenje plaćene izborne kampanje putem elektronskih i printanih medija, ili bilo kojeg oblika plaćenog javnog oglašavanja poput TV-a ili bilborda, osim održavanja internih skupova organa i statutarnih tijela političkih subjekata.

Ovaj dio zabranjenih aktivnosti prije početka izborne kampanje, a koje političke stranke često krše plaćajući političke promocije na društvenim mrežama, prepoznaje i Centralna izborna komisija (CIK) BiH pa je tako zbog plaćenog političkog oglašavanja kaznila više političkih subjekata.

Posmatračka misija Koalicije “Pod lupom” od 25. jula 2022.  do 28. avgusta 2022. godine zabilježila je 636 izbornih nepravilnosti.

“Najveći broj nepravilnosti odnosi se na preuranjenu izbornu kampanju u vrijeme kada je to zakonom zabranjeno. Ukupno je zabilježeno 390 slučajeva preuranjene izborne kampanje, od kojih je 157 slučajeva plaćena izborna  kampanja na društvenim mrežama”, rekao je za Mediacentar Sarajevo Hasan Kamenjaković, portparol Koalicije.

No, puno veći problem su „sive zone“ Izbornog zakona koje, između ostalog, ne podrazumijevaju sankcije za preuranjenu kampanju koja nije plaćena. Tu nastaje i problem dokazivanja da su određene aktivnosti plaćene, a koje imaju za cilj političku promociju. Na društvenim mrežama koristi se oznaka “plaćeni oglas” za sadržaj za koji se izdvaja novac da bi se došlo do veće publike. Kompanija Meta, naprimjer, ima i galeriju oglasa u kojoj svi korisnici društvene mreže Facebook mogu vidjeti ko je platio oglas, u kojem iznosu, razdbolje u kojem je oglas aktivan, te broj publike do koje je došao oglas. Onaj ko prijavi političkog subjekta da je prekršio zakon jer se nezakonito promovisao (plaćao političku promociju) mora za to da ima i dokaz. To, vrlo često, nije lako dokazati.

“To pruža mogućnosti političkim subjektima da provode kampanju u vremenu kada je zabranjena, koja je očigledno plaćena, jer podrazumijeva zakup prostora, prijevoz učesnika i kompletno brendiranje, ali ih CIK BiH ne sankcioniše jer ne mogu dokazati da je riječ o plaćenoj kampanji. To na neki način obesmišljava postojanje zvaničnog perioda izborne kampanje i narušava jednakost političkih subjekata u izbornoj utrci s obzirom na to da neki imaju prednost jer kampanju vode i prije zvaničnog početka bez ikakvih posljedica”, pojašnjava Kamenjaković.

To je problem na koji predstavnici civilnog društva dugo upozoravaju, ali istinskih i sveobuhvatnih unapređenja Izbornog zakona nema.

Zloupotrebe javnih resursa

Ono što zakon prepoznaje, ali je teško dokazivo i izostaju sankcije, su izborne nepravilnosti koje se odnose na funkcionersku kampanju i zloupotrebu javnih resursa. Dodatni problem je što je i ova aktivnost zabranjena samo tokom trajanja kampanje koja samo de jure traje 30 dana.

Govoreći za Mediacentar Sarajevo Kamenjaković govori da je zabilježeno 185 slučajeva zloupotrebe javnih resursa u svrhe političke promocije.

“Što uključuje intenziviranje infrastrukturnih radova, funkcionersku kampanju, promociju i obilježavanja početka ili završetka određenih javnih radova, davanje različitih oblika pomoći i sl.”, objašnjava on.

Na ovaj problem upozorava i organizacija Transparency International koja je za dva mjeseca zabilježila 1.300 primjera korišćenja javnih resursa za promociju stranaka i kandidata i značajno povećanje javne potrošnje u predizbornom periodu. Centralnoj izbornoj komisiji uputili su 36 prijava zbog preuranjene kampanje, kršenja Zakona o finansiranju političkih partija i zloupotrebe javnih resursa, ali je CIK odbacio prijave jer se zabrana zloupotrebe javnih resursa odnosi samo na period zvanične izborne kampanje.

Političke stranke i kandidati koristeći se sivim zonama zloupotrebljavaju manjkavosti Izbornog zakona pa svaku aktivnost pokušavaju iskoristiti za političku promociju. Uočljivo je i da se preuranjene izborne kampanje vode javnim novcem, a najjočitiji primjer zloupotrebe je promocija direktora Univerzitetsko-kliničkog centra Banjaluka Vlada Đajića, kandidata na Opštim izborima 2022., koji je prije zvaničnog početka kampanje javnim novcem finansirao oglašavanje putem bilborda na kojima je promovisan dokumentarni film “Od vizije do pobjede” s njegovim likom. Iako na bilbordu ne piše da je kandidat Saveza nezavisnih socijaldemokrata poruka biračima je jasna. Film je emitovan na Radio Televiziji Republike Srpske (RTRS), dva dana pred početak zvanične izborne kampanje.

Od 350 javnih događaja u organizaciji institucija u posmatranom periodu, na 67 posto događaja učestvovali su politički kandidati.

Intenziviranje javnih radova

U sivoj zoni je i inteziviranje javnih radova, a zbog učestale pojave Transparency international (TI) je napravio online mapu predizbornih radova čiji je početak ili završetak promovisan u protekla dva mjeseca.

“Podaci pokazuju da je u cijeloj BiH od 1.7. započelo 249 radova vrijednih 845 miliona konvertibilnih maraka, završeno je 227 radova vrijednih 175 miliona KM, a ukupna vrijednost javnih radova u ova dva mjeseca već je premašila godišnju vrijednost svih radova koji su po podacima Agencije za javne nabavke ugovoreni cijele prošle godine”, saopštili su ranije iz TI.

Da se radi o zloupotrebi javnih resursa za političku promociju jasno je bilo i prilikom otvaranja početka rekonstrukcije puta Sarajevo-Podgorica, dionica Šćepan Polje. Mediji su izvijestili da su početak radova na rekonstrukciji puta ozvaničili član Predsjedništva BiH Milorad Dodik, predsjednica entiteta Republika Srpska i premijer Republike Srpske Radovan Višković. Svi su članovi SNSD-a i svi su kandidati na predstojećim izborima. Lokalne zajednice u Republici Srpskoj organizovale su niz koncerata i javnih događaja na kojima su se pojavljivali kandidati SNSD-a, što jasno ukazuje da su funkcioneri SNSD-a trošili javne resurse na političku promociju stranke.

Tokom jula i avgusta organizovana su 32 koncerta pod pokroviteljstvom lokalnih zajednica, a koje su mahom zloupotrebljene od donosilaca odluka koji su i politički kandidati.

U organizaciji Grada Zvornika, a pod pokroviteljstvom Vlade i predsjednice RS-a, u avgustu je održana manifestacija “Zvorničko ljeto”, uz vizuale koji neodoljivo podsjećaju na vizelni identitet SNSD-a.

Slično je uradio i gradonačelnik Zenice Fuad Kasumović, organizujući muzički festival na kojem su nastupali brojni muzički umjetnici plaćeni javnim novcem, a sam festival Kasumović je iskoristio da pošalje političku poruku. Kasumović je nosilac liste političkog subjekta Bosanskohercegovačka inicijativa – Kasumović Fuad – za BiH za Skupštinu Zeničko-dobojskog kantona. Obraćajući se u svojstvu gradonačelnika rekao je: “Mi ovo organiziramo za građane i ljude, a ne za robote”, aludirajući na izjavu predsjednika SDA i kandidata za člana Predsjedništva BiH Bakira Izetbegovića.

Sporan je i  koncert “Bijelog dugmeta” u Banjaluci plaćen novcem iz gradskog budžeta. Tom prilikom kandidat na predstojećim izborima Draško Stanivuković u ulozi aktuelnog gradonačelnika Banjaluke bacao je loptice koje aludiraju na dio njegovog predizbornog spota.

Zbog učestalih javnih radova, održavanja koncerata, subvencija građanima, Koalicija “Država” pozvala je Centralnu izbornu komisiju BiH da kazni političke subjekte  i kandidate koji su tokom predizbornih aktivnosti zloupotrijebili javne resurse.

“OHR je nametnuo izmjene Izbornog zakona Bosne i Hercegovine koje se odnose na zloupotrebu javnih resursa, što uključuje i korištenje prostorija javnih institucija i tijela za radnje predizborne kampanje, korištenje prevoznih sredstava u vlasništvu državnih, entitetskih, gradskih, kantonalnih ili općinskih organa i organizacija bez naknade, ili po sniženoj cijeni za kampanju i slično”, saopštili su iz Koalicije Država.

Nedavne Izmjene i dopune Izbornog zakona BiH koje je donio visoki predstavnik u BiH Cristian Schmidt prvi put definišu pojmove i predviđaju sankcije za zloupotrebe javnih resursa u svrhu kampanje i nezakonitu trgovinu mjestima u biračkim odborima. Sankcije za političke stranke i kandidate su povećane za tri puta, od 15.000 KM do 30.000 KM

Također, sankcije za političke subjekte i pojedince su utrostručene (od 15.000 KM do 30.000KM), a uvodi se i veza između političkog subjekta i stranačkog člana biračkog odbora koji je nominovan u birački odbor ispred tog političkog subjekta. Međutim, brojne nedozvoljene radnje poput govora mržnje i dalje su kažnjive samo tokom trajanja 30-dnevne izborne kampanje.

Zbog sivih zona Izbornog zakona političari mogu bez sankcija narušavati fer i pošten izborni proces. Mnoge aktivnosti za koje nisu predviđene sankcije trebalo bi da nestanu iz političke prakse, koja se bazira na političkom moralu, ili da makar mediji obrate pažnju na njih i jasno kažu o čemu je riječ.