Zasićenost COVID-19 vijestima i negiranje realnosti

Kada je 5. marta u Banjaluci registrovan prvi slučaj zaraze novim koronavirusom u BiH, narednih mjeseci je to u domaćim medijima bila tema broj jedan. Interes za vijesti o COVID-19 tokom ljetnih mjeseci je, ipak, opao, o čemu su urednici i novinari i ranije govorili za Medicentar. Iako je broj oboljelih na početku septembra u odnosu na mart znatno veći, građani se sve manje interesuju za ovu temu. Zbog čega je došlo do zasićenosti informacijama o koronavirusu?

Urednik i novinar banjalučkog portala Istinito.com Željko Raljić kaže da kod publike dolazi do pada interesovanja za teme u vezi sa virusom korona i za to navodi nekoliko razloga.

„Građanima je preko glave kućne izolacije i svih vrsta ograničenja koje i nisu dale nekog efekta. Vrlo brzo su čitaoci shvatili da je tokom pandemije plasirano obilje poluinformacija, naročito putem društvenih mreža, što je samo unijelo dodatnu zabunu među građanima. Tako su informacije koje se odnose na COVID-19 dovele do zasićenja i čitaoci ih uzimaju s rezervom. To se vidi i po brojnim komentarima u kojima čitaoci reaguju na nove mjere zdravstvenih vlasti“, kaže Raljić u razgovoru za Medicentar.

I publika je u Hercegovini tokom ljeta manje pratila vijesti u kojima se pominje COVID-19. Novinarka portala Direkt iz Trebinja, Milanka Babić Kovačević, za Mediacentar kaže kako su tekstovi o pandemiji od početka ljeta na tom portalu za oko trećinu manje čitani u odnosu na početak pandemije.

“Zasićenost je evidentna, a informacije su uglavnom svedene na dnevna saopštenja Instituta za javno zdravstvo. Po komentarima i reakcijama može se primetiti da su ljudi pomalo umorni od tih tema. Skepsa, pa i negiranje ili posmatranje sve kroz teoriju zavere, nisu retki u komentarima”, ocjenjuje Babić Kovačević.

Zanimljive priče za ljetni period

Najčitaniji tekstovi u ljetnom periodu na portalu Direkt su oni koji se tiču ličnih priča.

“Priča o Kineskinji koju je ljubav dovela u Trebinje, o djeci koja čine život u selu Brestice, su u vrhu čitanosti. Tu su i priče o korupciji, zloupotrebama, položaju radnika, o ranjivim kategorijama i LGBT populaciji. Inače, veoma su popularne kratke forme koje uključuju i grafički prikaz”, govori Babić Kovačević.

Na brčanskom portalu Otisak.ba trenutno su najčitaniji članci iz crne hronike, iz oblasti politike, kao i članci o zanimljivim i pozitivnim pričama. Posmatrajući period mart-april u odnosu na ljetni period (od 22. juna do 19. avgusta), smanjila se zainteresiranost za teme o koronavirusu, kaže glavni i odgovorni urednik Adis Mujdanović.

„U ljetnom periodu, u top 10 najčitanijih članaka našla su se samo dva članka koja se tiču situacije oko koronavirusa, a najčitaniji smjestio se na broj 3, objavljen pod naslovom ‘Naredba Štaba za zaštitu i spašavanje BDBiH vezano za javna okupljanja’”, pojašnjava Mujdanović.

Na jednom od najčitanijih portala u BiH, Klix.ba, također je manje vijesti o COVID-19.

„Nesumnjivo je i da je došlo do zasićenosti građana o toj temi, ali mediji jednostavno moraju pratiti najaktuelnije, biti korektiv vlasti, nadležnih i interese javnosti stavljati u prvi plan. Za detaljniju analizu i cifre bi nam trebalo malo više vremena, ali mogu reći da je čitanost vijesti o koroni djelimično opala, odnosno evidentno je da su ljudi već naviknuti da s virusom treba živjeti pa i sve nove vijesti tako doživljavaju. To je prirodan slijed“, zaključuje Semir Hambo, glavni i odgovorni urednik Klix.ba.

Kaže kako taj portal vijesti u vezi koronavirusa objavljuje u kontinuitetu od početka pandemije. Međutim, u poređenju sa prva tri ili četiri mjeseca, tokom jula i avgusta je smanjen broj vijesti o toj temi.

„Zašto je to tako, više je razloga. Prvenstveno zbog manjih brojeva zaraženih tokom juna. U julu kada su brojke ponovo počele da rastu spontano se povećavao i broj vijesti, ali s ozbirom da nema više lockdowna, da se nameću i neke druge teme, prije svega ekonomske, privredni izazovi i slično, nešto je manji fokus na vijesti o COVID-u 19“, kaže Hambo.

Rasim Belko, novinar portala Patria, za Mediacentar kaže kako je u ljetnom periodu generalno smanjena potraga građana za informacijama. Taj portal u martu i aprilu je ostvario ukupno 560.000 pojedinačnih pregleda, a u julu i avgustu duplo manje – 270.000 pojedinačnih posjeta. Kaže da prema podacima kolega novinara, skoro da nema ozbiljnjijeg medija čija analitika nije pokazala značajan rast posjeta u prvim mjesecima širenja COVID-19. Smatra da su tome doprinijeli i inicijalni strah i panika oko nepoznatog virusa, ali i donošenje odluke o policijskom satu, jer mnogi, naročito mlađa i starija populacija, nisu imali druge izbore osim „surfanja“.

„Podaci o prva tri mjeseca pokazuju da su bh. mediji u globalu odradili izvrstan posao. Poslije su neki htjeli više, pa su zarad još veće čitanosti tražili i ‘alternativne’ vijesti o COVID-u, često neprovjerene i lažne. Ipak, generalna ocjena može biti da je velika čitanost produkt profesionalnog rada medija u interesu javnosti“, smatra Belko.

Pokušaj psihološke odbrane nesvjesnim negiranjem problema

Uprkos brojnim upozorenjima kriznih štabova zbog povećanog broja oboljenih, vidljivo je da građani ne poštuju mjere za prevenciju širenja koronavirusa, rijetko nose maske i ne drže se propisane socijalne distance. Neuropsihijatar Omer Ćemalović to objašnjava kao psihološku odbranu i poredi sa ratnim periodom u BiH kada su građani Sarajeva na početku opsade strahovali i bježali od granata da bi zatim počeli šetati gradom. Napominje da su mjeseci u novoj realnosti rezultirali emocionalnom istrošenošću građana i da ljudi u BiH 30 godina žive pod vanrednim stresom.

„Tako i sada ovdje imate jedan pokušaj psihološke odbrane, nesvjesnim negiranjem problema i opasnosti koja vreba. Ne može čovjek više da izdrži pritisak“, objašnjava Ćemalović i kaže da je nemogućnost da se toliko dugo nosimo sa problemima razlog nepoštivanja epidemioloških mjera i preporuka.

„I ljudi u starijoj dobi i za koje postoji visok stepen opasnosti se ponašaju neodgovorno. Sve je to na psihološkom nivou negiranje opasnosti. Ljudi više ne mogu da izdrže pritisak. Postoji jedna granica do koje duša može da trpi, a onda nastaju ozbiljni psihički problemi. Sve je to opet kombinirano sa okolnostima i društvenim i socijalnim. Ova okolnost COVID-a 19 i opasnost s kojom se susrećemo, jednostavno dolazimo u situaciju da ne vidimo efikasan način zaštite. Svi govore ‘maske, distanca’, nemoguće je distancirati se od djece, roditelja, partnera“, tvrdi Ćemalović.

Kako zainteresirati građane za COVID-19?

Ćemalović smatra da bi vlasti i mediji trebali da kreiraju edukativni sadržaj, posebno kroz TV emisije.

„Informacija o broju umrlih nam ništa ne govori. Treba posmatrati reklame za Coca Colu. Reklamirati pravilan odnos prema starijima, kolegama. Sve se to da uraditi na jedan fin način, ali ako to rade profesionalci, a ne političari. Treba angažovati profesionalce koji će napraviti koncept edukacije na različit način“, predlaže Ćemalović. Kaže da takve edukacije mogu biti i u formi gegova i šala, naoročito da bi se uticalo na ponašanje mladih, koje treba savjetovati kako da svojim ponašanjem zaštite starije članove porodice.

Profesorica na Odsjeku komunikologije sarajevskog Fakulteta političkih nauka, Lejla Turčilo, kaže da su novinari tokom lockdowna puno više izvještavali o konkretnim mjerama za građane, dok se danas ponašaju kao da su se pomirili s tim da se živi kao da virusa nema. Govori da je posljedica takvog ponašanja medija i građana porast broja novoinficiranih i umrlih.

„Potrebno je da mediji ne budu ‘bilježnici’ brojeva (koje nerijetko pogrešno i tumače) i prepisivači saopštenja raznih institucija, nego svojevrsna podrška zdravstvenom sistemu da informacije bitne za građane dođu do njih i da ih oni razumiju na pravi način“, poručuje Turčilo. Podsjeća da se od novinara u ovoj kriznoj situaciji očekuje da najprije sami razumiju suštinu problema, da znaju tumačiti podatke i razložno i smireno prenose informacije građanima.

„Da bi to bili u stanju oni, zapravo, treba samo da slijede ključne principe novinarskog rada: odabir relevantnih izvora, prikupljanje tačnih podataka, tumačenje/interpretacija šire slike i izbjegavanje senzacionalizma“, savjetuje Turčilo. Vrlo je važno, kaže, da novinari polaze iz perspektive građana.

„Šta meni kao običnom čovjeku treba od informacija o pandemiji: treba mi, recimo, stav stručnjaka o pravilnom nošenju maske, cijena maski u mom okruženju, mjere koje institucije poduzimaju, procedure u slučaju simptoma i slično. Meni se osobno čini da je takvih ozbiljnih tematskih priča bilo mnogo više tokom lockdowna nego danas“, kaže Turčilo.

Iako su se građani tokom ljeta manje informirali o COVID-19, ipak, za pretpostaviti je da će potreba za informacijama o koronavirusu rasti s početkom nove školske godine, ali i porastom broja novooboljelih, koji se, kako govore stručnjaci, očekuje na jesan. Milanka Babić Kovačević, novinarka portala Direkt, kaže da se krajem avgusta već povećalo interesovanje građana za COVID-19.

Važno je, tvrdi Turčilo, izvještavanju o COVID-19 pristupiti tako što će se maksimalno poštivati novinarske norme i etički standardi, ali i izbjegavati dizanje panike, konsultovati stručnjake, praviti ljudske priče i imati informacijske potrebe građana na umu.