O slobodnim medijima na Kolumbiji: Novi nazivi za staru propagandu

Svima je to dobro poznato: uloga medija u kreiranju i širenju laži i propagande kao sredstava za promovisanje i produbljivanje konflikta tokom jugoslovenskih ratova 1990-ih toliko je dobro dokumentovana da su primjeri stigli do udžbenika, dokumentarnih filmova i Haškog suda. Sudeći po Mariji Šajkaš, novinarki i medijskoj analitičaki koja je na univerzitetu Kolumbija, u Njujorku govorila o medijima na Balkanu, tokom ratova 90-ih nezavisni mediji u regionu doživjeli su prosperitet.

,,Iako može zvučati paradoksalno, period kasnih 1980-ih i početak 1990-ih nije samo bio obilježen usponom Slobodana Miloševića u Srbiji i njegovih dvojnika u drugim djelovima bivše Jugoslavije. Ovo je, takođe, bilo vrijeme u kom su neki mediji bili kreirani sa misijom da promovišu slobodu izražavanja“, tvrdi Šajkaš. Ona je pomenula i činjenicu da je prvi nezavisni nedeljnik bio Monitor u Podgorici, nakon čega je u Beogradu izašlo Vreme, a oba su registrovana 1990. ,,Još od samog nastanka, članci obje pomenute novine bili su protiv rata, dok su podržavali vrijednosti civilnog društva“, kaže Šajkaš, dodajući da je Radio B-92, vođen istim principima, osnovan 1989. godine.

Govoreći prošle sedmice na Kolumbija univerzitetu u Njujorku, na predavanju: U ratu i miru – razvoj nezavisnog izvještavanja u zemljama bivše Jugoslavije, Šajkaš je rekla da su nezavisni mediji dovodili u pitanje ratne narative, a da su napredno i vjerno izvještavali tokom tragičnog jugoslovenskog sukoba. Navela je primjer splitskog Feral Trbune, koji j prvi objavio istraživačku priču o hrvatskoj vojsci koja pljačka srpske kuće i radnje nakon akcije Oluja. Oslobođenje i Dani iz Sarajeva, istraživali su tretman Srba u gradu pod opsadom. Monitor, kao i Danas i Vreme, bili su među rijetkim medijima koji su izvještavali o ulozi jugoslovenske vojske u ratnom Dubrovniku i Sarajevu, ili o akcijama paravojnih snaga.

U isto vrijeme, većina medija ratom razorene zemlje jasno se pokoravala nacionalističkim režimima. Kako bi shvatili lakoću sa kojom su upali u širenje izmišljotina i propagande, Šajkaš je govorila o značaju istorijskog konteksta, kao i činjenici da mediji u socijalističkoj Jugoslaviji nijesu bili slobodni. ,,Nijesmo bili podstaknuti da istražujemo greške ili da se ponašamo kao psi čuvari,“ rekla je Šajkaš koja je i sama prve medijske korake napravila u socijalističkoj Jugoslaviji. ,, Ako ništa drugo, bilo nam je rečeno da smo odgovorni za očuvanje i unapređenje socijalističkog političkog sistema.“

Publika, uglavnom sastavljena od profesora, studenata i ljudi koji su živjeli u Jugoslaviji tokom 1990-ih, je bila željna razgovora o sadašnjem stanju stvari. Profesorica Tanja Domi, sa Kolumbije, koja je tokom 1990-ih radila kao stručnjak za medije u regionu, rekla je da je medijska situacija u Srbiji, Bosni i Crnoj Gori danas ,,veoma nalik onoj tokom i neposredno nakon ratova.“ Prema njenim riječima, jedan od glavnih problema je sve veća tablodizacija. Šajkaš je rekla da je taj pojam i dalje aktuelan, dodajući da danas imamo iste probleme i nove termine. ,,Danas koristimo izraz politički spin umjesto propagande, kao i izraz lažne vijesti umjesto izmišljotina i laži. U suštini, pričamo o istim stvarima. Nažalost, ove karakteristike vidimo i daleko izvan Balkana“, rekla je ona.

R. M.