Rođendan Televizije u Srbiji

Prvi telop Televizije Beograd, fotografija Svetislava Slave Čortomića

Pre tačno 58 godina počeo je eksperimentalni program Televizije Beograd

U vreme Drugog međunarodnog sajma tehnike i tehničkih dostignuća, u subotu, 23. avgusta 1958. godine, u 8 časova i 50 minuta, počelo je emitovanje programa Televizije Beograd. „Dobar dan, dragi gledaoci. Televizijski studio Beograd počinje svoj eksperimentalni program…“, prve su reči koje je spikerka Olga Nađ izgovorila tada, a građani na namenski za tu svrhu odabranim lokacijama po Beogradu prisustvovali su tom istorijskom događaju. Za gledanje programa po gradu (na Terazijama, u Knez Mihailovoj, na Kalemegdanu, u Maršala Tita, na Trgu Marksa i Engelsa, Voždovcu, Dušanovcu, Karaburmi…) postavljeni su televizori, kao i u domovima pojedinih saveznih, republičkih i gradskih rukovodilaca. Pored svakog televizora bio je i jedan tehničar koji je njime rukovao i davao objašnjenja ljubopitljivim gledaocima… Signal za sliku emitovan je iz studija na Sajmu u Beogradu (projekat prof. dr Milorada Pantovića, arhitekte Bratislava Stojanovića), jedinom objektu u većem delu Evrope tada namenski građenom za televizijsku stanicu.

Od tog dana, Televizija neprekidno raste i razvija se. Kao i druge oblasti kulture i umetnosti, odnosno u isto vreme i tehnike i tehnologije, Televizija se menja, ali uvek u nameri da na najbolji mogući način odgovori svojoj opštedruštvenoj i zakonskoj funkciji.

U prvo vreme program se emitovao uživo, iz studija, ili posredstvom reportažnih kola sa mesta događaja. Televizija Beograd potom nabavlja magnetoskope i tonske filmske kamere, i postepeno se potiskuje isključivo „živa televizija“, a preovlađuju emisije snimljene na traci…

Povodom 58. rođendana Televizije Beograd, na prigodnoj izložbi odabranih fotografija (Programskog arhiva RTS) u Holu zgrade RTS-a u Takovskoj, delimično se dočarava lice i naličje i atmosfera prvih dana života Televizije u Srbiji. Od prvih telopa za najavu i odjavu programa, preko antologijskih fotografija spikera Televizije Beograd, nekadašnjeg izgleda studija i reportažnih kola, pa potom svega onoga što čini Televiziju iznutra: montaža, tehnika, režija… sve do nekolicine događaja koji su sa prefiksom „prvi“ ušli u anale Televizije Beograd poput prenosa, prvih serija, dokumentarnih emisija… Početni koraci Televizije.

Prvi evrovizijski prenos

Prvi veliki poduhvat JRT u okviru Evrovizije: direktan prenos pomračenja Sunca 15. februara 1961. od 8.27 i 8.55 iz Sen Mišela, Firence i sa vrha Jastrepca preuzimalo je 16 evropskih TV mreža. Prvi put u istoriji posmatranja, pomračenje Sunca pratile su televizijske kamere. Koncept emisije izradio je Bi-Bi-Si i u sinopsisu se, između ostalog, kaže: „Režiseri treba da imaju u vidu da je sinopsis napisan sa ciljem da se obezbedi kontrast u izvođenju između Francuske, Italije i Jugoslavije. Emisija iz Francuske imaće astronomski i naučni oblik; emisija iz Italije sadržaće više humanistički karakter jer dolazi iz Firence; emisija iz Jugoslavije naličiće više na ekspediciju u jedan divlji, usamljeni svet.“ (Igor Leandrov, „Pre početka“).

Iz knjige „Nisam gledao“ Bojane Andrić & Mire Otašević.

Unutar prostora zajedno sa aktuelnom izložbenom postavkom jednog od najčuvenijih televizijskih scenografa, vrsnog mozaičara Borislava Nježića (1933–2016), kroz eksponate iz Muzejskog depoa RTS-a pratimo razvoj kamere i pripadajućih rasvetnih tela kroz tri reprezentativna primera. Kuriozitet je bez sumnje što su svi eksponati još u funkciji.

Izložba sećanja na prve dane Televizije u Srbiji povodom 58. rođendana može da nosi naziv „Ovako smo počinjali“. A kako smo rasli biće prilike da se sazna u danima koji prethode jubileju šezdeset godina Televizije Beograd.

Prvi program Beogradske televizije

Prvi program koji je u Zagrebu izveden, ujedno prvi program Beogradske televizije, možda slučajno, a možda i namerno, bio je program za decu. Rekosmo namerno, jer su programi za decu predugo bili poligon televizije za obuku kadrova i eksperimente. Mnogi reditelji su televizijski izučili radeći program za decu, pisci su se privikavali specifičnosti pisanja za ovaj novi medij pišući za decu, većina novih tehničkih uređaja oprobana je i osvojena na programima za decu.

Prva TV serija

„Servisna stanica“ je prva jugoslovenska televizijska serija snimana u produkciji Televizije Beograd 1959. godine. Serija je snimana i emitovana uživo. U glavnim ulogama su Miodrag Petrović Čkalja i Mija Aleksić, kojima je posle tih uloga usledila izuzetna glumačka karijera. Serija prati život Jordana i Rake kao i njihovo stalno međusobno nadmetanje, kako na poslu tako i van njega. Reditelj serije bio je Radivoje Lola Đukić, scenario je napisao Novak Novak, a prva „Servisna stanica“ prikazana je 14. februara 1959. godine. Emitovano je 16 epizoda, do 22. oktobra 1960.

I eto, prvi program beogradskog TV studija koji je javnost mogla da vidi bio je upravo program za decu – mala komedija „April i detektivi“. Tekst je napisala Dušica Manojlović. Režirala je Mirjana Samardžić. Scenografiju je izradio Dragoljub Lazarević. U vedroj priči o nestanku meseca aprila, odnosno o njegovom premeštanju na sedmo mesto u godini, što je učinio nestašni dečak da bi skratio školsku godinu, a produžio raspust, i zbog čijeg nestašluka stari meteorolog pada u očajanje, a grupa detektiva pomno traga, nastupali su: Severin Bjelić, Branko Đorđević, Milan Srdoč, Branivoj Đorđević, Ljubica Sekulić, Dušan Antonijević, Stevan Minja i dečak Ivo Venturin. Za prvom kamerom je bio Vuko Karanović.

Iz neobjavljenog rukopisa Dušice Manojlović „O programima za decu Televizije Beograd 1958–1963“ (Zbirka Dušice Manojlović iz Fonda poklona Redakcije za istoriografiju)

TV predistorija

Prvu profesionalnu demonstraciju televizije u Srbiji priredila je holandska firma „Filips“ još septembra 1938. godine na Beogradskom sajmu. Usledio je Drugi svetski rat, pa se tek posle obnove i privrednog oporavka moglo pomišljati na uvođenje televizije. U jesen 1955. godine na izložbi povodom 10 godina Saveza novinara Jugoslavije u zgradi Radio Beograda kamera (izrada inž. Zorana Manojlovića) snima posetioce i odmah emituje sliku na jednom ekranu, a naredni „prvi“ korak simbolično je vezan za stogodišnjicu rođenja Nikole Tesle, jednog od utemeljivača radio-difuzije u svetu. Jula 1956. godine, na Tehničkoj velikoj školi u Beogradu emitovan je televizijski program u okviru izložbe radio-amatera Jugoslavije. U oktobru 1956. tehnički kadrovi Radio Beograda daju inicijativu za uvođenje televizije.

Karavan

Početak televizijskog putopisa smešta se u šezdesete godine, kao kolaž različitih priča, najviše o turizmu. Domaći TV putopis otpočinje 1961. godine serijom „S kamerom kroz zemlju i svet“ da bi već 1962. bio razdvojen na serije „S kamerom kroz svet“ i „S kamerom kroz Jugoslaviju“, emitovane u alternaciji TV Beograd i TV Zagreb. U redovnoj šemi domaći putopis dobija svoje mesto tek 1966. kad počinje emitovanje „Karavana“, a potom „Gradova“ i „Tajni Jadrana“… „Karavan“ je prva putopisna emisija koja je prekinula televizijsko pravilo o jedinstvu vremena; emisije su pripremane ranije, a emitovane u kontinuitetu.

Iz knjige „Nisam gledao“ Bojane Andrić & Mire Otašević.

Prva programska ekipa TVB: Branko Popović, Aleksandar Marković, Dušica Manojlović, Ljubomir Zečević, Igor Leandrov, Vlada Mitrović, Pavle Maletin. U martu 1958. godine emitovan je prvi prilog sa predizbornog mitinga. Kamera: Vuko Karanović i Vojislav Lukić. Novinari: Igor Leandrov i Ljubomir Zečević. Prilog emitovan na TV Zagreb.

Posle nekoliko meseci probnog rada, 28. novembra 1958. godine počeo je jedinstven eksperimentalni program Jugoslovenske radio-televizije…

Iz knjige „Nisam gledao“ Bojane Andrić & Mire Otašević.